Enflasyonun Farklı Yüzleri
Bu kadar çok enflasyon türü olması sakın ola ki kafanızı karıştırmasın. Aslında hepsinin temel nedeni sadece arz ya da talep kaynaklı gelişen bildiğimiz enflasyonun ta kendisidir.
Ülkemizdeki enflasyon:
Mart 2024’teki yüzde 68,5’luk yıllık düzeyine göre dünyada Arjantin, Suriye ve Lübnan’ın ardından dördüncü,
G20’de Arjantin’in ardından ikinci,
Avrupa’da ise ilk sırada.
Üstelik Avrupa kategorisinde bizden sonra gelen Rusya son iki yıldır bir sıcak savaş içinde ve yüzlerce yaptırıma maruz kalmış durumda. Rusya’yla aramızdaki fark ise tam olarak yüzde 60,8 düzeyinde…
Haziran 2023 tarihinden itibaren yeni ekonomi kabinesiyle birlikte bir dezenflasyon politikası yürütülmeye başlandı. Hali hazırda TCMB politika faizini yüzde 50 düzeyine çıkardı. Maliye politikası tarafındaki adımlar henüz atılmaya başlansa da enflasyonla mücadele için para politikası tarafı kendine düşeni büyük ölçüde yaptı.
Fakat ekonomi yönetiminin söylemlerinde ve PPK metinlerinde sıklıkla vurgulanan iç talebin halen sıcak oluşu durumunu son açıklanan kredi kartı harcamaları ve perakende satış verilerinden de görebilmekteyiz.
Öyleyse önemli bir soru sorayım:
Bir ülkede enflasyon son yıllarda bu kadar yüksek düzeyde artış kaydederken, harcamalar hala neden bu kadar yüksek olabiliyor?
Sonuçta bir mal ya da hizmetin fiyatı artarsa ona olan talep esnekliği düzeyinde de düşüş olur. Öyleyse bu sorunun cevabı enflasyon beklentisidir. Eğer fiyatların bugünden daha yüksek olacağını düşünürseniz, talebinizi öne çekerek bir çeşit tasarruf yapmış olursunuz.
Hayat Pahalılığı ve Yaşam Maliyeti
Peki ya hayat pahalılığı ya da Batıdaki tabirle yaşam maliyeti?
Sürekli artan fiyatlara yetişecek bir alım gücünüzün olması için gelirinizin de sürekli ve aynı oranda artış kaydetmesi gerekir… İşte orada ülkemize özgü faktörler devreye girer… Her ne kadar iki seçimin yaşandığı dönemde asgari maaş artışları senede iki defa ve açıklanan enflasyon oranının üzerinde artış kaydetmiş olsa da gerçekte ücretlinin yaşadığı refah kaybını telafi etmeye yetmemiştir. Ve ülkemize özgü şöyle bir durum ortaya çıkmış; tasarruf ederek bir ev ya da araba alamayacağının farkına varan hane halkı gelirinin neredeyse tamamını tüketime yönlendirmiştir. Kendini koruma altına almaya çalışsa da büyük tüketimi yapan hane halkı kaybetmiş; tasarruf ya da kar sahipleri ise enflasyondan büyük getiri sağlamıştır. Dolayısıyla, enflasyonun kaybedeni her zamanki gibi genellikle sabit ve düşük gelirliler olmuştur.
Yıllar bazında bakıldığında Türkiye’de 2013-2018 arası beş yıllık dönemde 2 katına çıkan gıda fiyat endeksinin sonraki 5 yılda 7 kattan fazla yükselerek rekor kırdığı görülmektedir.
Rusya-Ukrayna Savaşı dünyada gıda fiyatlarında artışa neden oldu. Bu da gıda fiyatlarının Batının gelişmiş ekonomilerinde bile bir dönem manşet enflasyonun en önemli kalemi olmasını beraberinde getirdi. Ancak şimdilerde dünyada FAO gıda endeksi Mart 2022’de gelmiş olduğu 160,3 tepe noktasının çok uzağında, 118 seviyelerinde seyrediyor. Bizde ise süreklilik arz eden yükselişin ardında farklı nedenler var ki; bu da talepten çok arz kaynaklı. Örneğin tarımda kullanılan girdilerin yüksek ithal maliyeti, mazot yani enerji girdisinin hem üretim hem de taşıma ve depolamada kullanılıyor oluşu en büyük etken. Tarım ürünlerine yönelik dış ticaret rejiminden tutun da vergilendirmeye ve elbette yanlış planlı üretimden kaynaklanan daha pek çok sorun var. Son dönemde yapısal önlemler alındığını takip ediyoruz. Ancak bunların etkisinin kısa zamanda görülmeyeceği de aşikâr.
